تفاوت افترا و توهین در قانون مجازات اسلامی – بررسی کامل با مثال‌های کاربردی
مقدمه
در حقوق کیفری ایران، افترا و توهین دو جرم متفاوت هستند که گاهی به اشتباه به جای یکدیگر استفاده می‌شوند. آگاهی از تفاوت افترا و توهین برای هر شهروندی ضروری است، زیرا مجازات این دو جرم متفاوت بوده و نحوه دفاع در برابر اتهامات مربوطه نیز فرق می‌کند.
در این مقاله، به بررسی تعریف قانونی، عناصر تشکیل‌دهنده، مجازات‌ها و مثال‌های عینی از افترا و توهین می‌پردازیم. همچنین راه‌های اثبات جرم و دفاع در دادگاه را بررسی خواهیم کرد.
تعریف تفاوت افترا و توهین در قانون مجازات اسلامی
۱. افترا چیست؟ (ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی)
افترا به معنای نسبت دادن عمدی یک عمل مجرمانه به شخصی است که واقعیت ندارد. برای تحقق جرم افترا، سوءنیت و قصد اضرار به دیگری ضروری است.
متن ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی«تعزیرات و مجازاتهای بازدارنده»:
(اصلاحی1399/02/23)-هر کس به وسیله اوراق چاپی یا خطی یا به وسیله درج در روزنامه و جرائد یا نطق در مجامع یا به هر وسیله دیگر به کسی امری را صریحاً نسبت دهد یا آن‌ها را منتشر نماید که مطابق قانون آن امر جرم محسوب می شود و نتواند صحت آن اسناد را ثابت نماید جز در مواردی که موجب حد است به جزای نقدی درجه شش محکوم خواهد شد.
تبصره – در مواردی که نشر آن امر اشاعه فحشا محسوب گردد هر چند بتواند صحت اسناد را ثابت نماید مرتکب به مجازات مذکور محکوم خواهد شد.
📌 مثال‌های افترا:
✅ مثال ۱: علی در شبکه اجتماعی ادعا می‌کند که حسن کلاهبردار است، در حالی که حسن هیچ سابقه کیفری ندارد.
✅ مثال ۲: زهرا در یک نامه رسمی به مدیر شرکت می‌نویسد: «آقای محمد از شرکت پول دزدیده است»، بدون هیچ سند و مدرکی.
برای مشاوره با وکیل بابک رضایی کلیک کنید
۲. توهین چیست؟ (ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی)
توهین به معنای بی‌احترامی، فحاشی یا استفاده از الفاظ رکیک است که باعث تحقیر شخص شود. برخلاف افترا، در توهین نسبت دادن جرم خاصی مطرح نیست، بلکه صرفاً تحقیر فرد مورد نظر است و این تفاوت افترا و توهین میباشد.
ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات): (اصلاحی 1399/02/23)- توهین به افراد از قبیل فحاشی و استعمال الفاظ رکیک چنانچه موجب حد قذف نباشد [مستوجب] جزای نقدی درجه شش خواهد بود. نظر مجلس: از نظر مقررات کیفری اهانت و توهین و … عبارت است از بکار بردن الفاظی که صریح یا ظاهر باشد یا ارتکاب اعمال و انجام حرکاتی که با لحاظ عرفیات جامعه و با در نظر گرفتن شرایط زمانی و مکانی و موقعیت اشخاص موجب تخفیف و تحقیر آنان شود و با عدم ظهور الفاظ توهین تلقی نمی‌گردد.
📌 مثال‌های توهین:
✅ مثال ۱: رضا در یک گفت‌وگوی تلگرامی به عباس می‌گوید: «احمق بی‌عرضه!»
✅ مثال ۲: نرگس در جمع همکارانش فریاد می‌زند: «تو آدم نفهم و بی‌ادبی هستی!»
جدول مقایسه تفاوت افترا و توهین
| عنوان | افترا | توهین |
|---|---|---|
| تعریف قانونی | نسبت دادن جرمی که واقعیت ندارد | تحقیر و بی‌احترامی به دیگری |
| ماده قانونی | ماده ۶۹۷ قانون مجازات اسلامی | ماده ۶۰۸ قانون مجازات اسلامی |
| نیاز به سوءنیت | ✅ بله | ✅ بله |
| نیاز به شاکی خصوصی | ✅ بله (جز در موارد خاص) | ✅ بله |
| مجازات | حبس از ۱ تا ۲ سال + شلاق تا ۷۴ ضربه | شلاق تا ۷۴ ضربه یا جریمه نقدی |
| نیاز به اثبات جرم منتسب‌شده | ❌ خیر (همین که دروغ باشد کافی است) | ❌ خیر (صرف تحقیر کافی است) |
📌 قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲
نحوه اثبات افترا و توهین در دادگاه
۱. مدارک لازم برای اثبات افترا
- شاهدان عینی که شنیده‌اند یا دیده‌اند فرد متهم دروغ گفته است.
- مدارک مکتوب یا دیجیتال (مثل اسکرین‌شات از پیام‌ها، نامه‌ها، فیلم و صوت).
- گواهی عدم ارتکاب جرم از مراجع قضایی (برای اثبات دروغ بودن اتهام).
📌 مثال:
🔹 سپیده در دادگاه ثابت می‌کند که اکبر در یک گروه واتساپ به او نسبت کلاهبرداری داده، در حالی که گواهی عدم سوءپیشینه دارد.
📌مطالب مرتبط:مقاله فرار از چک برگشتی
۲. مدارک لازم برای اثبات توهین
- شهادت شهود که لفظ توهین‌آمیز را شنیده‌اند.
- فیلم یا صوت ضبط‌شده از توهین.
- اسکرین‌شات از پیام‌های توهین‌آمیز در فضای مجازی.
📌 مثال:
🔹 امیر از پوریان به دلیل فحاشی در یک تماس تلفنی شکایت می‌کند و صدای ضبط‌شده را به دادگاه ارائه می‌دهد.
راه‌های دفاع در برابر اتهام افترا و توهین
۱. دفاع در برابر اتهام افترا
✅ اثبات راست‌بودن ادعا: اگر بتوانید ثابت کنید که گفته‌های شما حقیقت دارد، اتهام افترا منتفی می‌شود.
✅ عدم سوءنیت: نشان دهید قصد آسیب زدن نداشته‌اید (مثلاً خبر را از منبع معتبر نقل کرده‌اید).
✅ ابطال ادله شاکی: مثلاً اثبات کنید که مدرک ارائه‌شده جعلی است.
📌 مثال:
🔹 کامران در دادگاه ثابت می‌کند که خبری که درباره رضا منتشر کرده، از روزنامه رسمی نقل شده است، پس افترا محسوب نمی‌شود.
شماره تماس وکیل بابک رضایی: 09338359345
۲. دفاع در برابر اتهام توهین
✅ عدم قصد تحقیر: مثلاً ثابت کنید عبارت به شوخی گفته شده است.
✅ توهین متقابل: اگر شاکی خودش شروع‌کننده بوده، ممکن است مجازات کاهش یابد.
✅ عذر خواهی و رضایت شاکی: در برخی موارد، با عذرخواهی رسمی، پرونده مختومه می‌شود.
📌 مثال:
🔹 مریم در دادگاه ثابت می‌کند که لفظ «بی‌عرضه» در یک بحث دوستانه و بدون قصد توهین استفاده شده است.
سوالات متداول
۱. آیا گفتن «دروغگو» افترا است یا توهین؟
🔹 اگر ثابت کنید که طرف مقابل واقعاً دروغ گفته، افترا نیست، اما ممکن است توهین محسوب شود.
۲. آیا توهین در فضای مجازی مجازات بیشتری دارد؟
🔹 خیر، مجازات توهین در فضای مجازی و واقعی یکسان است، اما اثبات آن راحت‌تر است.
۳. آیا اگر شاکی گذشت کند، مجازات افترا لغو می‌شود؟
🔹 بله، افترا جرم قابل گذشت است و با رضایت شاکی، پرونده بسته می‌شود.
نتیجه‌گیری تفاوت افترا و توهین
🔸 از تفاوت افترا و توهین همینکه افترا نیاز به نسبت دادن جرم مشخص دارد، اما توهین صرفاً تحقیر و بی‌احترامی است.
🔸 مجازات افترا شدیدتر از توهین است و شامل حبس می‌شود.
🔸 برای دفاع در برابر اتهامات، جمع‌آوری مدارک محکمه‌پسند و مشورت با وکیل متخصص در این زمینه همانند وکیل بابک رضایی ضروری است.
